Jak nauczyciel może rozpoznać ADHD u dziecka?

Chociaż każde dziecko z ADHD może prezentować nieco odmienny zestaw zachowań, wymieniamy te, które w ADHD obserwuje się najczęściej. Zastanów się, jak wiele z nich stanowi problem w Twoim domu:

TYPOWE ZACHOWANIA DZIECI

stale wierci się na krześle macha rękami i nogami raczej biega niż chodzi  ma kłopoty z pójściem spać ma kłopoty z zaśnięciem ma koszmary lub lęki nocne jest bardzo gadatliwe biega po całym domu psoci w szkole lub w domu dokucza innym dzieciom nieumyślnie psuje różne rzeczy ulega częstym urazom i wypadkom na krótko się koncentruje łatwo się rozprasza źle zapamiętuje szczegóły jest mniej poważane od rówieśników często gubi lub zapomina rzeczy nie znosi zmian wtrąca się do rozmowy dorosłych nie czeka na swoją kolej

trudno przewidzieć, co zrobi łatwo się zniechęca  łatwo i często się denerwuje chce natychmiastowej pochwały wydaje się, że nie słucha nie kończy czynności ma kłopoty z przestrzeganiem zasad jest nadwrażliwe na dźwięki  wszystkiego musi dotknąć bywa agresywne łatwo się potyka wpada na różne przedmioty nie potrafi się skupić na jednym śni na jawie nie przepisuje dokładnie z tablicy ma kłopoty z planowaniem nie kończy rozpoczętych zadań nie przewiduje niebezpieczeństw stara się przewodzić w grupie ma wieczny bałagan wokół siebie

Jeśli obserwujesz u  dziecka wiele z wymienionych zachowań, być może ma ono zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD).

Rozpoznanie ADHD  przez nauczyciela jest bardzo ważne.

Po pierwsze, daje to podstawę do stosowania  pewnych środków. Może także pozwolić dziecku na przyznanie dodatkowych przywilejów i specjalnego traktowania, które w normalnych warunkach by mu nie przysługiwały. Wiedza o ADHD pomaga dziecku uświadomić sobie, że nie jest głupie, nawet gdy ma trudności ze skupieniem uwagi lub wykonaniem szkolnego zadania.
O tym jak ważne jest rozpoznanie ADHD u dziecka w szkole i o tym co należy zrobić z taką diagnozą w filmie poniżej:

Diagnozowanie ADHD

Rozpoznanie ADHD nie jest ani łatwe ani szybkie. Opiera się w dużej mierze na obserwacji dziecka i doświadczeniu lekarza. Nie ma żadnego badania laboratoryjnego, które potwierdzałoby to rozpoznanie. Dodatkowo, ze względu na specyfikę zaburzenia oraz sytuację badania lekarskiego, dzieci mogą nie manifestować podstawowych objawów ADHD nie tylko w czasie pierwszej wizyty u lekarza, ale także podczas kolejnych spotkań.

Lekarz rozpoczyna proces diagnostyczny od wywiadu z rodzicami. Pyta między innymi o przebieg ciąży, porodu, rozwój dziecka, jego kontakty z rówieśnikami, sposób spędzania wolnego czasu i problemy szkolne. Powinien także zebrać informacje od nauczyciela znającego dziecko dłużej niż pół roku, najlepiej od wychowawcy klasy. Jeśli osobista forma kontaktu nie jest możliwa, warto poprosić o pisemną opinię ze szkoły oraz wypełnienie odpowiednich kwestionariuszy.

Kolejnym etapem stawiania diagnozy jest obserwacja zachowania dziecka. Niestety, objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej zmieniają się zależnie od otoczenia, w którym przebywa mały pacjent. Najczęściej nasilają się, gdy żądamy się od dziecka zachowania ciągłej uwagi, np. w czasie wysiłku umysłowego. Objawy mogą być słabo wyrażone lub znikać zupełnie w domu lub w warunkach badania w poradni.

Ważnym elementem badania lekarskiego jest rozmowa z  pacjentem, w tym również bez obecności rodziców. Pozwala ona lekarzowi zebrać ważne informacje o stanie psychicznym dziecka, a także zobaczyć jak dziecko się zachowuje, gdy nie nadzorują go rodzice.

Wzmożona aktywność ruchowa dziecka będąca jednym z kryteriów rozpoznania ADHD może być oceniana w czasie rozmowy lub obserwowana w specjalnie przygotowanym do tego celu pomieszczeniu, a także „mierzona” przy pomocy metod obiektywnych - np. elektronicznego pomiaru ruchów dłoni albo częstości i szybkości ruchów gałek ocznych. Zdolność do koncentracji uwagi jest oceniana w czasie rozmowy i obserwacji dziecka i również możemy ją zmierzyć np. przy pomocy komputerowego testu uwagi ciągłej. Badania te nie są niezbędne do postawienia prawidłowej diagnozy i nie są rutynowo wykonywane w poradniach.

Bardzo popularną metodą oceny zaburzeń typowych dla ADHD są skale i kwestionariusze diagnostyczne, czyli arkusze pytań przeznaczone dla nauczycieli i rodziców. W pełnej procedurze diagnostycznej powinny się znaleźć również testy psychologiczne do oceny inteligencji, zdolności reakcji, motoryki, mowy czynnej oraz zdolności rozwiązywania problemów. Mają one potwierdzić lub wykluczyć istnienie innych zaburzeń układu nerwowego dających podobne objawy jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej. W tym samym celu wykonuje się badanie pediatryczne i neurologiczne, a także ocenę słuchu i ostrości wzroku dziecka.

Kto może zdiagnozować ADHD?

Specjalista	Czy może zdiagnozować ADHD?	Czy może przepisać lek?	Czy może przeprowadzić psychoterapię?
psychiatria dziecięcy	TAK	TAK	TAK
psycholog	TAK	NIE	TAK
pediatra	TAK	TAK	NIE
neurolog	TAK	TAK	NIE

Powyższe metody uzupełniają się nawzajem, co nie oznacza, że brak dostępności niektórych uniemożliwia prawidłowe rozpoznanie ADHD. Doświadczony lekarz na pewno będzie się starał wykorzystać jak najwięcej z nich, aby mieć pewność, że stawia prawidłową diagnozę.

Przyczyny i objawy ADHD

 PRZYCZYNY

Mimo, że przyczyny i rozwój zespołu ADHD nie są jeszcze do końca wyjaśnione, badania naukowe wskazują na duży udział czynników genetycznych. Czynniki te wpływają na budowę i działanie struktur mózgowych i sposób przekazywania pobudzeń w centralnym systemie nerwowym.

Podatność na ADHD rośnie w miarę jak zwiększa się liczba niekorzystnych czynników środowiskowych działających na dziecko, takich jak komplikacje w okresie rozwoju płodowego albo toksyny obecne w pożywieniu i wdychanym powietrzu (np. ekspozycja na dym tytoniowy w czasie ciąży).

Pewne znaczenie przypisuje się także uwarunkowaniom psychologicznym (np. relacje miedzy rodzicami, rozwód rodziców) i psychospołecznym (jak np. częste zmiany miejsca zamieszkania albo trudna sytuacja w szkole). Inne czynniki takie jak rodzaj diety, alergie pokarmowe oraz astma, mimo, że same nie wywołują nadpobudliwości psychoruchowej mogą nasilać jej objawy.

Ponieważ zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem w znacznym stopniu uwarunkowanym genetycznie, czyli przekazywanym z pokolenia na pokolenie, często obserwuje się rodzinne występowanie ADHD. Oznacza to, że prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dzieci wzrasta jeśli rodzice (lub jedno z nich) mieli rozpoznaną nadpobudliwość psychoruchową. Ponadto, jeśli już mamy dziecko nadpobudliwe, wzrastają szanse, że kolejne dziecko również rozwinie zespół ADHD. Ponieważ nie znaleziono w ludzkim materiale genetycznym jednego miejsca odpowiedzialnego za powstawanie zespołu ADHD, mówi się, że jest on dziedziczony wielogenowo.

Obecność u dziecka genów odpowiedzialnych za wystąpienie zespołu ADHD powoduje nieprawidłowy przebieg procesów zachodzących w korze mózgowej i jądrach podkorowych. Stwierdzono, że u dzieci z ADHD płaty czołowe półkul mózgowych i ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują mniej wydajnie niż u dzieci zdrowych. Także obszary odpowiedzialne w mózgu za kojarzenie informacji słuchowych i wzrokowych funkcjonują słabiej u dzieci nadpobudliwych.

Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwu substancji uczestniczących w przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym (tak zwanych neuroprzekaźników): noradrenaliny i dopaminy. Leki stosowane w farmakoterapii ADHD modyfikują aktywność tych przekaźników w mózgu.

Przez wiele lat uważano, że przyczyną zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą być zaburzone relacje między członkami rodziny lub błędy wychowawcze popełnione przez rodziców. Współczesne badania naukowe nie potwierdzają tych poglądów. Można natomiast stwierdzić, że takie czynniki psychospołeczne jak trudna sytuacja rodzinna, brak stałych norm i zasad, impulsywność rodziców mogą nasilać objawy ADHD. Przeciwnie, w troskliwej, tolerancyjnej, przestrzegającej stałych zasad rodzinie, objawy dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mogą być słabo wyrażone.



Szybkie tempo życia, zła sytuacja domowa oraz błędy wychowawcze rodziców i pedagogów są przyczyną nasilania się zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. 


OBJAWY


Objawy w sferze ruchowej
Z pierwszymi objawami wzmożonej aktywności ruchowej możemy spotkać się już w okresie niemowlęcym. Dzieci te są w ciągłym ruchu, kręcą się i wiercą, nie chodzą lecz biegają. Noszone na rękach wykonują obroty wokół własnej osi w wózku nie siedzą lecz podskakują i usiłują z niego wyjść. W okresie przedszkolnym preferują zabawy ruchowe z elementem gonitwy i siłowania. Często z powodu podejmowania niebezpiecznych działań ulegają złamaniom i skaleczeniom. Podczas oglądania filmów podskakują, klaszczą, wybiegają z pokoju i często zmieniają kanały w telewizorze. Określane są mianem wiercipięty i niezdary. Na skutek zaburzonej koordynacji ich ruchy są niezgrabne i nieekonomiczne. Występują trudności w kopaniu i łapaniu piłki, jak również w nauce jazdy na rowerze. W sferze motoryki małej dzieci mają problemy w wiązaniu sznurowadeł, zapinania guzików, często brzydko rysują, ich prace są wymięte i poplamione. Nie potrafią opanować umiejętności ładnego pisania. Dodatkowo mogą pojawić się ruchy związane z wyładowaniem tej potrzeby, takie jak ssanie palca, obgryzanie paznokci, zabawa włosami, czy też tiki nerwowe, czyli nagłe i mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające kontroli, na przykład: zaciskanie powiek, unoszenie brwi, chrząkanie, grymasy twarzy lub podrzucanie ramion. Jeżeli występują u dzieci w wieku przedszkolnym świadczą o poważnych zaburzeniach emocjonalnych. Do objawów sfery ruchowej należy również złe kierowanie własnej aktywności i nieustanne przechodzenie od jednej czynności do drugiej.  
Objawy w sferze poznawczej
W sferze poznawczej występuje u dzieci z nadpobudliwością charakterystyczny deficyt uwagi. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo mają trudności w skupieniu się nad wykonywaniem jednej czynności, interesują się kilkoma rzeczami na raz. Jak pisze H. Spionek dzieci te nie są zdolne do dłużej trwającej równomiernej aktywności zarówno motorycznej jak i umysłowej, chociaż w krótkich momentach,,wyżu" psychicznego są zdolne do pełnej umysłowej mobilizacji.  W kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi nie przestrzegają umów, w rozmowie są chaotyczne i często zmieniają jej temat. Charakterystyczny dla wszystkich dzieci nadpobudliwych jest wzmożony odruch orientacyjny objawiający się reagowaniem na wszelkie zewnętrzne bodźce. W wieku przedszkolnym utrudnia to udział w grach, zabawach i zajęciach a także sprawia trudność w oczekiwaniu na swoją kolejkę w różnych sytuacjach. Gadatliwość, pochopność i pobieżność myślenia dziecka z zespołem hiperkinetycznym prowadzi do pojawienia się nieprzemyślanych odpowiedzi, (często jeszcze przed wysłuchaniem pytania) i nieprawidłowym rozwiązaniem zadań. Dzieci nadpobudliwe mają trudności w myśleniu systematycznym, planowaniu i organizowaniu zajęć, a także w wypełnianiu codziennych obowiązków. Impulsywność i rozkojarzenie sprawia, że gubią swoje rzeczy i nie mogą przystąpić do zaplanowanych działań (np. odrabiania lekcji). Deficyt uwagi, wzmożony odruch orientacyjny utrudniają prawidłowe funkcjonowanie dziecka. Psychologowie podkreślają jednak, że możliwości intelektualne, poziom myślenia i rozumowania dziecka nadpobudliwego nie odbiega zazwyczaj od normy dla danego wieku. W wielu badaniach pokazano, że osiągnięcia szkolne dzieci nadpobudliwych są poniżej ich potencjalnych możliwości.
Objawy w sferze emocjonalnej
Zaburzenia rozwoju ruchowego i poznawczego wpływają na prawidłowe funkcjonowanie sfery emocjonalnej i społecznej. Do objawów nadpobudliwości psychoruchowej zaliczamy nadmierną reaktywność emocjonalną widoczną w nieopanowaniu, wzmożonej ekspresji uczuć oraz zwiększonej wrażliwości emocjonalnej na bodźce płynące z otoczenia. U małych dzieci widoczna jest drażliwość, trudność w zasypianiu, mniejsze zapotrzebowanie na sen i często zaburzenie łaknienia. W zespole nadpobudliwości psychoruchowej zaobserwować możemy reakcje nieadekwatne do bodźca, a także pobudliwość emocjonalną powodującą wybuchy złości, zachowania impulsywnego i agresywności lub też postawę lękowa, płaczliwość i nadwrażliwość. Niedojrzałość emocjonalna sprawia, że dzieci te są uparte, niecierpliwe i nietolerancyjne. Łatwo ulegają sugestii i wpływom innych. Nie potrafią wyciągać wniosków z własnych doświadczeń, co prowadzi do niskiego poczucia pewności siebie a w konsekwencji do zaniżonej samooceny. Ich odporność na sytuacje trudne jest bardzo niska, dlatego po nieudanych próbach rezygnują z podejmowania dalszych etapów działań, tracą zapał lub wykonują zadanie chaotycznie. Nie potrafią czekać, chcą być chwalone natychmiast. Przedszkole jest dla dzieci nadpobudliwych miejscem, w którym niekiedy po raz pierwszy muszą przestrzegać reguł panujących w grupie. Na skutek dużej ruchliwości, niemożności skupienia się i braku wytrwałości w zabawie mają problemy w dostosowywaniu się do zajęć grupowych i w przestrzeganiu norm, chociaż są one im znane. Dzieci nadpobudliwe często wchodzą w konflikty z rówieśnikami co powoduje złe funkcjonowanie w sferze społecznej. Mają również większe szanse od swoich rówieśników bycia odrzucanym lub stania się kozłem ofiarnym. Ogólnie można stwierdzić, że w sferze emocjonalnej dzieci nadpobudliwe psychoruchowo charakteryzują się niedojrzałością emocjonalną, reakcje emocjonalne powstają u nich szybciej i odznaczają się dużą siłą i intensywnością oraz żywą ekspresją.

Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. U dzieci może równocześnie występować w dwóch, trzech sferach lub tylko w jednej.

Czym jest ADHD ?

 ADHD

             Aby wyjaśnić, czym  jest ADHD posłużę się definicją z książki Lindy J. Pfiffner Wszystko o ADHD: ,,ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, jest określeniem diagnostycznym opisującym zróżnicowaną grupę dzieci przejawiających problemy związane z brakiem koncentracji uwagi lub skłonnością do rozpraszania uwagi, które często idą w parze z impulsywnością i nadaktywnością". Dalej czytamy, że Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne traktują ADHD jako poważny problem dotyczący rocznie wielu tysięcy uczniów.
          Dla ADHD charakterystyczne jest występowanie trzech grup objawów nadruchliwości, impulsywności, oraz zaburzeń uwagi. Zwykle objawy są wyraźnie widoczne już między 5 a 7 rokiem życia, ale bywa, że rodzice zwracają na nie uwage dopiero, gdy dziecko rozpocznie naukę w szkole.

Pamiętaj: ADHD nie jest zaraźliwy, ani też nie jest zależny od woli dziecka.  Nikt nie jest winny spowodowania ADHD. Jest to neurologiczna przypadłość, która wymaga szczególnego traktowania ze strony nauczycieli i rodziców. Nie jest znana żadna terapia, która pozwoliłaby wyleczyć ADHD, ale nauczyciel może stosować strategie, które spróbujemy opisać w następnych postach, aby pomóc dzieciom, których problem ten dotyczy, w osiąganiu sukcesów w szkole.


ADHD w trakcie życia osoby

Przedszkole. 
Pierwszą oznaką ADHD jest zazwyczaj wysoka aktywność, z którą wiąże się potrzeba nieustannego nadzoru w okresie przedszkolnym. Takie dzieci są nieustannie w ruchu, często wpadają w tarapaty, a niepowodzenia są u nich przyczyna wielu frustracji. Zabezpieczenie domu przed skutkami ich aktywności jest w zasadzie niezbędne i stosowane znacznie częściej niż w przypadku dziecka w tym samym wieku.






 Szkoła podstawowa.

Niekiedy, zwłaszcza w łagodniejszych przypadkach i przy braku nadaktywności, ADHD nie zostaje rozpoznany przed osiągnięciem wieku szkolnego. Dopiero w obliczu konieczności dostosowania się do szkolnych obyczajów i reguł nierozpoznana przypadłość wychodzi na jaw. W tym okresie ADHD występuje w swojej prototypowej formie. Zadania domowe są często niedokończone, oceny semestralne zazwyczaj niezadowalające, a odrzucanie przez rówieśników bywa normą. Dziecko przejawia trudności ze spełnieniem podstawowych wymagań szkolnych np. dostosowaniem się do reguł panujących w klasie.

Wiele nazw na określenie ADHD

W ciągu ostatnich 30-40 lat lekarze, mając na myśli zespół objawów charakterystycznych dla nadpobudliwości psychoruchowej, posługiwali się różnymi określeniami. Z tego powodu można się spotkać w piśmiennictwie z wieloma terminami używanymi w odniesieniu do zespołu ADHD:

- zespół nadpobudliwości psychoruchowej
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
- zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego
- zespół nadruchliwości
- zespół minimalnego uszkodzenia mózgu
- zespół minimalnej dysfunkcji mózgu
- zespół zaburzeń hiperkinetyczno – odruchowych
- zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością
- nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi
- lekka encefalopatia
- wczesnodziecięcy zespół psychoorganiczny
- ZDUN – zespół deficytu uwagi i nadruchliwości

Niektóre z tych określeń brzmią groźnie gdy je czytamy, gdyż sugerują, że nadpobudliwość psychoruchowa jest związana z uszkodzeniem mózgu. Tak przypuszczano jeszcze kilkadziesiąt lat temu, gdy nie były dostępne nowoczesne  metody badania układu nerwowego. Obecnie na szczęście, wiemy już, że w zdecydowanej większości przypadków,ADHD nie jest wynikiem  uszkodzenia tkanki mózgowej.

W polskim piśmiennictwie medycznym używa się obecnie dwu nazw: amerykańskiej - Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, oraz europejskiej - Hyperkinetic Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.